Chương 15 Đạo Trading

*1. CĂN BẢN *

Thị trường tài chính vận hành chỉ tuân theo một số nguyên tắc qui ước của nhà tạo lập như nguyên tắc khớp lệnh, thời gian giao dịch, đòn bẩy,… (tạm gọi là luật chơi), còn khi mở cửa cho mọi người tham gia thì người ta sẽ làm cho giá cả biến động không ngừng mà không phải lúc nào cũng dự đoán được và cũng không có bộ nguyên tắc chung để đánh bại thị trường. Do đó, tôi chỉ xin nêu một số “nguyên lý thị trường” dựa theo kiến thức và trải nghiệm của riêng mình nên chúng có thể rất khác biệt so với quan điểm của bạn hay so với tài liệu của các tác giả khác.

Có khi nào bạn tự hỏi về mặt mũi của thị trường tài chính chưa? Ngoài một số thiết bị phần cứng hỗ trợ, thị trường không có một hình thể vật lý nào mà bạn có thể “sờ mó đụng chạm” được mà chỉ là một hệ thống qui ước về tập hợp các tiến trình mua bán đan xen liên tục dựa trên các sản phẩm qui ước. Khi bạn tham gia giao dịch thì bạn là một thành viên của thị trường còn ngược lại thì các tiến trình mua bán vẫn diễn ra mà không có bạn. Hiện nay, khái niệm thị trường ngày càng trở nên mơ hồ vì sàn giao dịch tập trung không còn quan trọng và nhà đầu tư có thể tham dự từ bất kỳ nơi nào trên thế giới thông qua mạng internet.

Trên một thị trường mang tính qui ước như vậy, các tiến trình mua bán biến động liên tục bởi sự tổ hợp của mọi khác biệt và mọi thay đổi trong suy nghĩ và hành động của người mua kẻ bán theo thời gian, làm cho mỗi thời khắc của thị trường là duy nhất. Điều này thấy rõ trên bảng điện khớp lệnh của thị trường. Cho nên, giá cả thị trường chỉ biến đổi (change) theo thời gian chứ không có chuyển động (move) mặc dù người ta thường bảo nhau là “thị trường đi lên hay chạy xuống”. Tương tác giữa hành vi mua và bán trên thị trường được ghi nhận thành “giá thị trường” và đây cũng chỉ là một qui ước không có hình thể sờ nắm được.

Tôi xin nói thêm một chút về kiến thức trong nghề trading. Có loại kiến thức thu thập từ những người không trực tiếp giao dịch hoặc không thành công trong giao dịch mang nặng tính suy diễn nên có thể sẽ là chướng ngại cho bạn. Loại kiến thức khác là dạng kinh nghiệm đúc kết của những bậc thầy trong thị trường rất hữu dụng cho bạn nhưng vẫn chỉ là “bảng chỉ đường” có khi không phù hợp với hoàn cảnh hay tính cách của bạn. Tuy nhiên, chỉ những kiến thức đã được sàng lọc qua chiêm nghiệm quan sát từ thị trường và hình thành từ kinh nghiệm giao dịch của chính bản thân bạn mới loại kiến thức “để đặt cược” kiếm tiền trên thị trường.

Bạn sẽ nhận ra những câu nói rất đơn giản nhưng rất có giá trị mà phải trải qua nhiều thời gian cọ xát với thị trường chúng ta mới hiểu được. Trí óc con người có khuynh hướng ưa nắm bắt nhiều kiến thức phức tạp rối rắm nên dễ bỏ lỡ những thứ giản dị trực tiếp bởi lòng tham của chúng ta. Khuynh hướng này đã được Đức Phật cảnh báo trong Kinh Pháp Cú từ xa xưa:

"Quả thật điều nguy hại

Người ngu sinh sở tri

Hủy phần sáng của mình

Tự chẻ đầu chính nó. "

(Sinh sở tri chính là khởi tâm muốn biết, muốn sở hữu thật nhiều kiến thức mà không còn thấy được cái thực trước mặt)

*a. Nguyên lý thị trường *

Theo quan sát và ghi nhận của tôi thì có một số nguyên lý và tính chất chung của thị trường tài chính như dưới đây. Bạn có thể tùy ý bổ sung thêm những nguyên lý khác nếu bạn nhận ra chúng thông qua trải nghiệm của mình.

1.Thị trường chỉ là một sản phẩm qui ước của con người, không tồn tại một cái thực thể thị trường riêng biệt nào cả và sự qui ước này lại được xây dựng dựa trên những khái niệm qui ước khác như cổ phiếu, tài khoản, tỉ giá,… Theo góc nhìn của Đạo Trading thì thị trường tài chính là pháp tục đế không có thực tánh, nên các thành viên thị trường thường xuyên làm việc trong môi trường của những quan niệm, khái niệm, tư tưởng nên rất dễ bị chìm đắm ảo tưởng, xa rời cuộc sống thực tế.

2.Thị trường mang đặc tính con người: Thị trường biến động do tổ hợp tương tác của tất cả tư tưởng và cảm xúc giữa các thành viên thị trường nên nó mang nhiều đặc tính con người, rất khó lường. Mặt khác, các sản phẩm tài chính khác nhau thường mang “cá tính” giao dịch khác nhau (phụ thuộc tính cách của nhà cái) bất kể người ta ngày càng ứng dụng tự động hóa nhiều hơn.

3.Thị trường luôn luôn đúng (The market is always right): Khoảng 100 năm về trước, J.Livermore đã tuyên bố câu nói lịch sử này cho thấy ông luôn tôn trọng mọi biến động của thị trường, đúng như bản thân nó đang là tại mỗi thời điểm. Sau này có một số người có quan điểm khác cho rằng thị trường không phải lúc nào cũng đúng như khi so sánh với giá trị (value), do tâm lý đám đông chi phối, hoặc do thanh khoản kém gây sai lệch, v.v… nhưng đó chỉ là sự so chiếu với phân tích tính toán của cá nhân hay tổ chức chứ không phải bản thân thị trường.

4.Tính phi logic: Thị trường luôn biến động theo lý lẽ riêng của nó và bạn không thể lập luận tính toán để biết trước về phản ứng của nó. Khi phát hiện các động thái chuyển mình của thị trường, bạn chỉ cần bám theo mà không cần thiết phải biết lý do.

5.Xu hướng là người bạn (The trend is your friend): Xu hướng biểu hiện tính bản năng bầy đàn của con người trong thị trường tài chính. Khi thị trường đã chọn được hướng đi, đám đông đã bị dẫn dắt, bạn hãy đi theo. Nếu bạn càng thấu hiểu giá trị của xu hướng, công việc giao dịch của bạn càng dễ dàng.

6.Quán tính: Thị trường có khuynh hướng tiếp tục trạng thái đang có (xu hướng hay phi hướng) cho đến khi xuất hiện một yếu tố tác động bất thường làm thay đổi trạng thái đó. Tâm trí con người một khi đã chấp trước vào điều gì thì thường khó thay đổi nếu chưa xuất hiện một sự kiện gây sốc làm nhả nó ra.

7.Cạm bẫy: Cạm bẫy thị trường mang tính tất yếu, bởi đó là cách thức mà người ta giành giật tiền của nhau. Khi chọn nghề này, bạn cần xác định sống chung với lũ, chấp nhận hoàn toàn sự mơ hồ và không chắc chắn nhưng luôn cảnh giác. Nói theo Ed Seykota thì cách duy nhất để tránh thua lỗ do cạm bẫy là hãy bỏ nghề giao dịch này đi.

8.Giá là một khái niệm: Giá thị trường được hình thành qua một phương thức đấu giá. Người nào muốn bán giá nào thì đưa lên, nếu phù hợp thì sẽ có người mua và cứ lần lần như thế mà giá được tạo thành. cho nên giá thật ra chỉ là một khái niệm, chứ không phải là một giá trị sản phẩm nào đó. Một trader mua hay bán một sản phẩm tài chính chỉ cần biết là nếu mua vào thì giá có khả năng tăng nữa để chốt lời không và bán ra thì giá có khả năng giảm nữa để chốt lời không ?

9.Giá là ngôn ngữ của thị trường: Giá luôn thay đổi bởi tác động của mỗi thành viên trong cuộc chơi, tùy theo tin tức kinh tế, diễn biến chính trị,… và tùy theo thái độ cảm xúc của họ. Tuy nhiên, hầu hết mọi người ra quyết định cuối cùng đều nhìn vào giá thị trường nên có thể nói thị trường có một ngôn ngữ duy nhất đó là giá. Chúng ta nên nghiên cứu và lắng nghe những mách bảo trực tiếp từ giá.

10.Ba định luật Wyckoff: Các nguyên lý cơ bản này do R.D. Wyckoff quan sát ghi nhận thực tế biến đổi của thị trường (áp dụng trong chứng khoán):

-Luật cung cầu (the law of supply and demand): luật cung cầu xác định hướng đi của giá. Khi cầu lớn hơn cung, giá sẽ tăng và khi cung lớn hơn cầu, giá sẽ giảm. Bằng cách sử dụng đồ thị, trader có thể thấy được mối quan hệ cung cầu thông qua giá và khối lượng theo thời gian.

-Luật nhân quả (the law of cause and effect): luật nhân quả giúp tiên đoán mức độ tăng giảm của xu hướng giá sắp tới. Mỗi kết quả xảy ra đều có nguyên nhân của nó và kết quả đó sẽ tỉ lệ với nguyên nhân. Cụ thể, chúng ta thấy năng lượng tích lũy của một vùng giá phi hướng sẽ được chuyển hóa thành xu hướng sau khi bứt phá khỏi vùng đó và có thể ước lượng được mức độ mạnh yếu của xu hướng đó. Sự tăng vọt cung cầu không phải xảy ra ngẫu nhiên, mà bởi ảnh hưởng của các sự kiện quan trọng nào đó hoặc chỉ là kết quả của một quá trình chuẩn bị âm thầm từ trước. Về mặt kỹ thuật thì luật này biểu hiện qua một vùng nến tập trung trên đồ thị.

-Luật tương xứng (the law of effort versus result): luật tương xứng giúp nhận biết dấu hiệu cảnh báo sớm về biến động sắp tới của xu hướng. Biến động giá là kết quả của những tương tác thị trường biểu hiện qua khối lượng nên hiện tượng bất tương xứng (divergence) giữa giá và khối lượng thường báo hiệu một sự thay đổi về hướng đi của xu hướng. Luật này biểu hiện qua nến và khối lượng về mặt kỹ thuật.

-Kết hợp với nhau, ba định luật Wyckoff chỉ ra được ý đồ của nhà cái (thành phần chi phối thị trường), tức là dòng tiền thông minh. Luật nhân quả chỉ ra qui mô chuẩn bị cho chiến dịch sắp tới của nhà cái, trong khi sự chênh lệnh cung cầu chỉ ra ý đồ của nhà cái chuẩn bị chiến dịch đánh lên hay đánh xuống. Chúng ta có thể phán đoán hành động bứt phá hay đảo chiều sắp xảy ra căn cứ vào sự ủng hộ hay bất tương xứng giữa giá và khối lượng theo luật còn lại. Cần nhớ luật cung cầu là cơ bản nhất và chi phối sự biến đổi của thị trường còn hai định luật kia là hỗ trợ để ước lượng ảnh hưởng của cung cầu.

*b. Các yếu tính của nghề trading: *

-Thị trường mang đặc tính con người và bản chất ham muốn, cảm xúc của con người không thay đổi. Bởi thế, Đạo Trading cho rằng nếu có một phương pháp nào giúp chinh phục thị trường thì phương pháp đó phải được cọ xát qua thời gian và có thể vận dụng hiệu quả vào các thị trường khác nhau (chứng khoán, hàng hóa, tiền tệ...)

-Cũng bởi thị trường mang đặc tính con người nên trading mang tính nghệ thuật nhiều hơn tính khoa học. Đạo Trading cho rằng công việc này là quá trình tự điều chỉnh liên tục, thử-sai, ghi nhận, đối chiếu, rồi vấp ngã rồi đứng dậy… đến khi thích nghi với thị trường. Thế nên, trader cần chú trọng phát triển khả năng quan sát và cảm nhận (nghệ thuật) hơn là khả năng phân tích tìm tòi, tích lũy kiến thức (khoa học).

-Trading trông đơn giản nhưng không dễ dàng. Bề ngoài công việc giao dịch có vẻ đơn giản nhưng về mặt tâm lý thì khác hẳn. Khi mỗi người đối diện với thị trường cũng là đang đối diện với chính mình và không phải ai cũng đủ tỉnh thức để chế ngự những xung động từ vô thức, không bị tham lam sợ hãi chi phối.

-Mọi dự báo về thị trường chỉ mang tính xác suất nhưng bản thân thị trường không có xác suất. Xác suất liên quan đến khả năng xảy ra của một sự việc. Tại cùng một thời điểm, mỗi người sẽ nhận định thị trường có xác suất đúng sai khác nhau tùy thuộc vào phương pháp và kinh nghiệm của anh ta, dẫn đến hành động có thể trái ngược nhau (người mua kẻ bán).

-Trading là một trò chơi tâm lý. Công việc trading luôn luôn gắn liền với sự chọn lựa và làm chúng ta phân vân suy nghĩ; có khi đúng, khi sai, có khi dễ, cũng có khi

rất khó. Mặc dù chúng ta suy nghĩ nát óc thì mọi lựa chọn vẫn không làm thay đổi được sự vận động của thị trường, trong khi các cạm bẫy luôn thách thức tâm lý chúng ta. Điều quan trọng là cần đủ tỉnh táo để thấy ra các suy nghĩ của mình dựa trên sự kiện thực tế (chánh tư duy) hay đang bị cảm xúc chi phối.

-Trading rất mang tính cá nhân. Mỗi chúng ta bước chân vào thị trường mang theo hoàn cảnh và tính cách khác nhau, rồi tiếp nhận các kiến thức kinh nghiệm nghề nghiệp cũng rất khác nhau. Bởi thế, bạn không thể rập khuôn một thần tượng trading nào mà phải qua thực tế va chạm thị trường để điều chỉnh nhận thức và hành vi của mình cho phù hợp.

-Trading là chọn đúng thời điểm. Chúng ta có thể phán đoán xu hướng thị trường khá dễ dàng nhưng chọn đúng lúc để mua vào hay bán ra thì không dễ. Mọi phương pháp giao dịch đều hướng tới mục đích xác định đúng thời điểm giao dịch nhưng chỉ đạt được tỉ lệ nào đó thôi. Tuy nhiên, có khi chọn thời điểm không tốt mà vẫn giao dịch thành công do xác định đúng xu hướng.